کد مطلب:20178 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چگونه ميتوانم ارادهاي استوار داشته باشم و بر تعهدات خويش با خدا و غير آن پيبند گردم و آنها را انجام دهم؟

يكي از ويژگيهاي مهم انسان، اختيار و اراده است. اهميت آن به قدري زياد است كه ژاك ژاك روسو ميگويد: بزرگترين اختلاف ميان انسان و حيوان فهم و درك نيست، بلكه اراده و اختيار است.(1)

انسان با نيروي اراده ميتواند در مسير موفقيت گام هايي استثنايي و معجزه آسا بردارد و تواناييهاي نهفته در خويش را تعالي بخشد. انسان فاقد اراده، مخصوصا جوانان در انجام امور به ترديد و شك، وسواس و كم رويي دچار ميشوند. چراغ خلاقيت و ابتكار آنان كم نور و به تدريج خاموش ميشود، پشتكار را از دست ميدهند و افسرده و رنجور و منزوي ميشوند.

گاهي ممكن است خود را بزرگتر از آن چه هستند، جلوه دهند و كارهايشان را به رخ ديگران بكشند، ولي غالبان اعتماد به نفس را از دست ميدهند و خود را فاقد توانايي لازم براي هر كاري ميدانند، از اين رو در هيچ كار مهمي پيش گام نيستند.

چه بايد كرد؟

به قول مشهور، درد را همه ميدانيم، درمانش چيست؟ كه بايد پيوسته به آن توجه داشته باشيم اين است كه در عالم طبيعت (2) هيچ چيز ثابت و تغييرناپذير وجود ندارد، حتي روح و روان آدمي اگر چه ذات و جوهره اصلي آن ثابت است، صفت و ويژگيهاي آن دائما در تغيير و تحول است. اراده يكي از ويژگيهاي روح انسان است كه حوادث و عوامل مختلفي در آن تأثير ميگذارند و متحول ميسازند. آن را سست و فاقد حيات حقيقي ميگردانند، يا باعث رشد و كمال و تقويتش ميگردند.

بنابر اين بايد عوامل تأثير گذار در اراده را شناخت و راه تقويت و تكامل آن را جستجو نمود و با تمرينهاي مكرر به تربين و پرورش آن پرداخت.

دو نمونه

روزي شهيد محراب آيت اللَّه مدني به خادمش گفت: هوس كباب كردهام، ميتواني چلوكباب تهيه كني؟ البته سعي كن از جايي بخري كه تميز و غذايش خوشمزه و لذيذ باشد.

خادم ميگويد: من كه هيچ وقت نديده بودم آقا غير از نان و گوجه يا پنير و چاي شيرين غذاي ديگري بخورد، با شوق و عجله گفتم: الان آماده ميكنم. زود حركت كردم تا آقا از تصميم خود برنگردد. هنگام حركت به من فرمود: موقع آمدن غذا را در چيزي بپيچ تا ديگران متوجه نشوند. گفتم: به چشم! حركت كردم. از رستوراني كه آشنا بود، غذا تهيه كردم و با اشتياق فراوان در حالي كه آن را مخفي كرده بودم، به منزل برگشتم. سفرهاي در اتاق آقا پهن كردم و غذا رإ؛ّّ روي سفره گذاشتم. عرض كردم: آقا! سفره آماده است. تا غذا سرد نشده بفرماييد.

فرمود: شما تشريف ببريد بيرون، بعد از نيم (يا يك) ساعت بياييد، ظرف و سفره را جمع كنيد.

زمان مقرر به اتاق برگشتم، اما با شگفتي و ناراحتي متوجه شدم آقا غذا را ميل نكردهاند، پيش خود خيال كردم لابد چيزي در غذا ديده يا باب ميلش نبوده كه نخوردهاند. پرسيدم: غذا باب ميل شما نبود؟! فرمود: غذا باب ميل بود و هيچ مشكلي نداشت.

- پس چرا تناول نفرموديد؟

- از اول هم بناي خوردن نداشتم.

چند روزي بود اين نَفْس، هواي چلوكباب كرده بود. ميخواستم او را ادب كنم و به او بفهمانم اگر بخواهم ميتوانم فراهم كنم، اما اين كار را نميكنم. خواستم غذا را جلوي چشم نفس قرار دهم، تا آن را ببيند و عطر آن را استشمام كند، وقتي به او ندادم، ديگر چنين هوسي نكند.

يكي از دوستان حضرت امام خميني(ره) ميگويد: زماني كه امام در نجف اقامت داشتند، خدمت ايشان رسيدم. امام براي پذيرايي مقداري هنداونه آوردند، براي خودشان نيز ظرفي جداگانه كه مقداري هنداونه در آن بود، گذاشتند. من خيلي دوست داشتم براي تبرك جستن از وجود حضرت امام از هندوانههاي جلوي امام ميل كنم. مطلب را به وي عرض كردم. فرمود: اين هندوانهها به درد شما نميخورد.

خواسته خودم را تكرار كردم: اصرار نكنيد. ميديدم هنداونههاي هر دو ظرف در ظاهر يكي است و هر دو بسيار خوش رنگ و آبدار به نظر ميآيند. پس چرا ميفرمايند به درد شما نميخورد. مجددا با اصرار از ايشان خواستم درخواست مرا بپذيرند. اجازه فرمود. مقداري از هنداونه را در دهان گذاشتم، با كمال ناباوري ديدم هندوانه امام شور است. جريان را از ايشان پرسيدم.

فرمود: وقتي خواستم اين هندوانه با رخورم، ديدم خيلي خوش رنگ و آبدار است. خيلي خوشم آمد. ميل داشتم آن را بخورم، اما براي اين كه با اين هوس مبارزه كنم و اراده خود را تقويت نمايم، روي آن نمك پاشيدم.(3)

توصيههاي كاربردي براي تقويت اراده

1 - پيش از انجام هر كاري به جنبهها و آثار مثبت و منفي آن توجه كنيد، زيرا با آگاهي از زيانها يا منافع كاري، انگيزه براي ترك يا انجام كار بيشتر ميشود و به طور طبيعي اراده قوي ميگردد.

2 - همواره سعي كنيد با خواستههاي نفساني و عادتهاي ناپسند مبارزه كنيد. پيامبر اكرم(ص) فرمود:

الشديد من غلب نفسه؛ كسي قوي و با اراده است كه بر هواي نفس خود چيره شود.

3 - خود را به انجام وظايف و تكاليف ديني مقيد نماييد، همواره سعي كنيد نماز خود را اول وقت بخوانيد، حتي اگر مشغول نوشتن مطالبي باشيد كه فقط چند سطر يا كلمهاي از آن باقي مانده باشد يا با كسي مشغول صحبت كردن هستيد، آن را رها كنيد و خواسته و ميل دروني خود را فداي اراده انساني خود سازيد، انجام تكاليف و عباداتي هم چون نماز در اول وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفال مالي، باعث تقويت اراده ميگردند.

4 - همواره در مقابل سختيها و ناملايمات زندگي (كار و تحصيل و غيره) بردبار باشيد و استقامت به خرج دهيد.

5 - سعي كنيد هر روز، در وقت معيني مثلاً صبحها، دقايقي را به ورزش و نرمش اختصاص دهيد.

6 - نفس انسان، مخصوصا وانان به خواب بعد از اذان صبح تمايل دارد، جهت تقويت اراه با اين ميل نفساني مبارزه كنيد.

7 - پيوسته به خود تلقين كن كه من ارادهاي قوي دارم و توان مبارزه با خواستههاي نفساني خويش و هم چنين غلبه بر مشكلات و مصايب را دارد. از شكست خوردن نميهراسم. اگر موفق نشدم، با كسب تجربه و انرژي و نشاط بيشتر مجددا اقدام ميكنم تا به هدف و مقصد خود برسم. من توانايي رسيدن به هدف و برطرف كردن موانع و مشكلات را دارم.

8 - كاري را كه شروع كرديد، با حوصله و دقت به پايان برسانيد و از رها كردن يا سر هم بندي آن بپرهيزيد.

9 - با رعايت بند اول اين توصيه و مشورت با ديگران در تصميمگيريها سرعت عمل داشته باشد. از وسواس و دودلي و امروز و فردا كردن دوري كنيد.

10 - فكر خود را هم زمان به چند كار مشغول نكنيد. سعي كنيد همواره توجه شما به يك كار معطوف گردد.

11 - تدبير، نظم و انظباط را در همه امور زندگي خود جاري سازيد.(4) با برنامه ريزي دقيق و منطقي، كارهاي خود را پيش ببريد. در برنامهريزي جايي براي انعطاف و جايگزين كردن امور غير قابل پيش بيني بگذاريد.

12 - سعي كنيد در همه كارها به ويژه امور تحصيلي، تمركز حواس پيدا كنيد و از طريق تمركز حواس، اراده خود را تقويت نماييد.(5)

پي نوشتها:

1 - محمد تقي جعفري، جبر و اختيار، ص 1، البته با توجه به داشت ارده - همانند فهم و درك - از مختصات انساني نيست، بلكه حيوانات هم اراده دارند، اگر چه اراده انسانها داراي انواع بيشتر و انگيزههاي زيادتر ميباشد.

2 - دقت شود موجودات مادي و متعلق به عالم ماده كه اصطلاحا به آن عالم طبيعت گفته ميشود، پيوسته در تغيير و تحول اند، نه هر چيزي كه لباس وجود و هستي پوشيده است.

3 - سرگذشتهاي ويژه از زندگي امام خميني.

4 - زمان غذا خوردن، استراحت و خوابيدن، مطالعه و تفريح نمودن روي برنامه باشد. تجربه نشان داده افرادي كه كتاب، لباي يا وسايل شخصي خود را در جاي منظمي نميگذارند بلكه هر جا كه خواستند مياندازند يا به وضع لباس و كفش و ظاهر خود توجه ندارند، به تدريج در عرصههاي مهم زندگي نميتوانند تصمين جدي بگيرند، اگر چنين وصفي در شما است، آن را تغيير دهيد.

5 - در مورد تقويت اراده از كتاب ارزشمند ره توشه راهيان نور انتشارات دفتر تبليغات اسلامي قم - تابستان 77، توشه زيادي برداشتيم.